Η διαχείριση απορριμμάτων αποτελεί ένα ζήτημα που σπάνια προβάλλεται από τα ΜΜΕ. Τα σκουπίδια που αποθέτουμε σε πράσινους, μπλε ή και καφέ κάδους εξαφανίζονται από το βλέμμα μας, όταν συλλέγονται από τα ειδικά οχήματα, συνεχίζουν όμως το ταξίδι τους, επηρεάζοντας τις ζωές μας.
Τον Αύγουστο του 2020 η κυβέρνηση της ΝΔ προχώρησε στην ψήφιση του νέου Εθνικού Σχεδίου Διαχείρισης Αποβλήτων (ΦΕΚ 185/Α/29-9-2020), το οποίο καθορίζει το βασικό πλαίσιο για τη διαχείριση και την αξιοποίηση των απορριμμάτων στη χώρα μας. Οι ταχύρρυθμες διαδικασίες που ακολουθήθηκαν δεν παρείχαν την ευκαιρία για κοινοβουλευτική κριτική και δημόσιο διάλογο με τους φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης και τους υπόλοιπους κοινωνικούς εταίρους [πανεπιστημιακά και ερευνητικά ιδρύματα, περιβαλλοντικές ΜΚΟ, πολιτικές κινήσεις κατοίκων, σωματεία υπαλλήλων Ο.Τ.Α. (Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης)]. Την ίδια περίοδο, κινητοποιήσεις ακτιβιστών/-ριών και κατοίκων των περιοχών που πλήττονται από την καύση απορριμμάτων, όπως αυτές που οργανώθηκαν στον Βόλο, αντιμετωπίστηκαν με βία και καταστολή[i].
Τα βασικά σημεία που διαφοροποιούν το νέο ΕΣΔΑ από τα προηγούμενα νομοθετήματα είναι:
- H απαλοιφή κάθε αναφοράς στον δημόσιο χαρακτήρα της συλλογής, διαλογής, διαχείρισης και διάθεσης των απορριμμάτων
- Ο ορισμός της καύσης ως βασικής μεθόδου διαχείρισης και αξιοποίησης των απορριμμάτων, η οποία προωθείται με την κατασκευή 4 τουλάχιστον νέων, μεγάλων μονάδων καύσης σύμμεικτων απορριμμάτων.
- H μετάθεση των στόχων ανακύκλωσης – διαλογής στην Πηγή για το 2030.
- Η προσθήκη, στα προϊόντα προς καύση, ουσιών που απαγορεύονταν για υγειονομικούς λόγους μέχρι σήμερα, όπως το CLO (Compost Like Output, ξεραμένη λάσπη που απομένει μετά την ενεργειακή αξιοποίηση υλικού, που προέρχεται από σύμμεικτα απορρίμματα του πράσινου κάδου) και τα υπολείμματα των βιολογικών καθαρισμών.
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Οδηγία – Πλαίσιο 98/2008/ΕΚ, η διαχείριση των στερεών αποβλήτων οφείλει να ακολουθεί την αρχή της ιεράρχησης των σχετικών μεθόδων ξεκινώντας από τις φιλικότερες προς το περιβάλλον. Η ιεράρχηση σχηματοποιείται με τη γνωστή πυραμίδα στην οποία η σειρά είναι: (α) μείωση, (β) επαναχρησιμοποίηση, (γ) ανακύκλωση, (δ) άλλου είδους ανάκτηση και τέλος, (ε) ασφαλής διάθεση, δηλαδή ταφή. To νέο ΕΣΔΑ συστηματικά προωθεί την καύση που εντάσσεται στο (δ), θέτοντας με προκλητικό τρόπο το ερώτημα γιατί μια φιλοευρωπαϊκή κυβέρνηση ακολουθεί την αντίθετη κατεύθυνση από την ευρωπαϊκή νομοθεσία και την εμπειρία των αναπτυγμένων χωρών.
Ο θησαυρός των σκουπιδιών
Την απάντηση θα μας προσφέρει μια σύντομη ιστορική αναδρομή. Ήδη από το 2001, όταν ξεκινά η προσπάθεια νομικής ενσωμάτωσης των σχετικών ευρωπαϊκών οδηγιών, το ζήτημα της διαχείρισης των απορριμμάτων τίθεται με όρους δημιουργίας μιας κερδοφόρας δραστηριότητας για μεγάλες επιχειρήσεις και όχι με όρους κοινωνικής ευθύνης και προστασίας του περιβάλλοντος
Προκειμένου να ευθυγραμμιστεί η χώρα μας με την πολιτική της Ε.Ε., ψηφίζεται αρχικά ο ν. 2939/2001, ο οποίος προβλέπει την ίδρυση ιδιωτικών συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης απορριμμάτων για την ανακύκλωση, χαρτιού, πλαστικού, γυαλιού και αλουμινίου. Ο συγκεκριμένος νόμος υποχρεώνει τις εταιρείες που παράγουν ρυπογόνα υλικά να καταβάλλουν ένα τέλος ανακύκλωσης σε ατομικά ή συλλογικά συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης (ΣΣΕΔ) αντί των δήμων που συλλέγουν τα απορρίμματα. Ο Σύνδεσμος Ελλήνων Βιομηχάνων (ΣΕΒ), σε συνεργασία με ιδιωτικές εταιρείες, δημιούργησε την Α.Υ.Σ. ΑΕ (Αξιοποίηση Υλικών Συσκευασίας ΑΕ συμμετοχών), η οποία συμμετέχει ως πλειοψηφικός μέτοχος (65%) στο βασικότερο Συλλογικό Σύστημα Εναλλακτικής Διαχείρισης, την Ελληνική Εταιρεία Αξιοποίησης Ανακύκλωσης (ΕΕΑΑ) και διαχειρίζεται το τέλος ανακύκλωσης που πληρώνουν οι συμβεβλημένες εταιρείες.
Η ΕΕΑΑ είναι το παλαιότερο και μεγαλύτερο σύστημα διαχείρισης συσκευασιών και διαχειρίζεται τους γνωστούς μπλε κάδους. Έχει αποδειχθεί εξαιρετικά αναποτελεσματική, καθώς τα τελευταία δέκα χρόνια λειτουργίας της (2009-2018) έχει οδηγήσει προς ανακύκλωση 552.000 τόνους υλικών[ii], δηλαδή μόλις το 7% των παραχθέντων από συσκευασίες απορριμμάτων για τη συγκεκριμένη περίοδο[iii]. Η Ανταποδοτική Ανακύκλωση, που αποτελεί τον έτερο μεγάλο “παίκτη” αυτού του ολιγοπωλιακού κλάδου, συγκεντρώνει μόνο συσκευασίες που μπορούν να αποφέρουν κέρδος (πλαστικά μπουκάλια PET, γυάλινα μπουκάλια και αλουμινένια κουτάκια). Πρόσφατη εισήγηση του ΕΟΑΝ (Ελληνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης), φορέα που ελέγχει και εγκρίνει τα επιχειρησιακά σχέδια των εν λόγω συστημάτων, εκθέτει ανεπανόρθωτα την Ανταποδοτική Ανακύκλωση διαπιστώνοντας την αδυναμία της να υλοποιήσει τις προβλεπόμενες από τους σχετικούς νόμους υποχρεώσεις της και να προωθήσει τους εθνικούς στόχους ανακύκλωσης[iv]. Η ίδια εισήγηση υποδεικνύει τη μη βιωσιμότητα του συγκεκριμένου ΣΣΕΔ δημιουργώντας υπόνοιες για σκόπιμη κακοδιαχείριση[v].
Η ιστορία των κερδοφόρων απορριμμάτων συνεχίζεται το 2012, σε μια ιδιαίτερα δύσκολη οικονομική συγκυρία για τον κατασκευαστικό κλάδο, όταν ο τότε υπουργός περιβάλλοντος Γιάννης Μανιάτης συνάπτει με την Ένωση Τσιμεντοβιομηχανιών Ελλάδος συμφωνία, η οποία επιτρέπει στα μέλη της να αποτεφρώνουν απορρίμματα ως εναλλακτικα καύσιμα, προκειμένου να μειωθεί το κόστος λειτουργίας τους. Έκτοτε οι δύο μεγαλύτερες τσιμεντοβιομηχανίες της χώρας, η Α.Γ.Ε.Τ.-Ηρακλής του ομίλου Lafarge και ο όμιλος ΤΙΤΑΝ, απέκτησαν σταδιακά άδειες “αξιοποίησης δευτερογενών καυσίμων” για τις μονάδες τους, σε Βόλο και Μηλάκι η πρώτη και στον Λαγκαδά Θεσσαλονίκης η δεύτερη, λαμβάνοντας παράλληλα εγκρίσεις για αύξηση των επιτρεπόμενων ορίων εκπομπής ρύπων. Αξίζει στο σημείο αυτό να σημειώσουμε ότι η διαδικασία της καύσης αποβλήτων σε τσιμεντοβιομηχανίες δεν επηρεάζει μόνο τις περιοχές που πλήττονται άμεσα, αφού η τοξική τέφρα, η οποία συγκαταλέγεται στα υποπροϊόντα της καύσης αποβλήτων ενσωματώνεται στο τσιμέντο που χρησιμοποιείται σε οικοδομές και έργα οδοποιίας σε όλη την Ελλάδα.
Το τελευταίο μέχρι στιγμής κεφάλαιο αυτής της ιστορίας γράφτηκε πέρυσι με το νέο ΕΣΔΑ, το οποίο προβλέπει την κατασκευή φαραωνικού μεγέθους μονάδων καύσης μέσω ΣΔΙΤ (Συμπράξεις Δημόσιου-Ιδιωτικού Τομέα). Τα εργοστάσια αυτά θα λειτουργήσουν για εικοσιπέντε έτη με εγγυημένες ποσότητες απορριμμάτων, για να εξασφαλιστεί η απόσβεση αλλά και ένα ικανοποιητικό ποσοστό κέρδους για τους επενδυτές που θα συμπράξουν με το δημόσιο. Η καύση στις μονάδες μεγάλης κλίμακας θα πλαισιώνεται από 43-46 μονάδες επεξεργασίας αποβλήτων προς καύση ανά την Ελλάδα και 3 ή 4 ατμοηλεκτρικούς σταθμούς. Με αυτά τα μέτρα ναρκοθετείται κάθε προσπάθεια για μελλοντική αύξηση των ποσοστών επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης απορριμμάτων, αφού το δημόσιο θα είναι υποχρεωμένο να εξασφαλίζει στα εργοστάσια τις συμφωνηθείσες ποσότητες. Επίσης, προκύπτει και αξιόλογη οικονομική επιβάρυνση για τους πολίτες, αφού το κόστος των υπηρεσιών που θα προσφέρονται από τις μονάδες καύσης θα καλύπτεται μέσω των δημοτικών τελών.
Πετώντας τη δημόσια υγεία στα σκουπίδια
Δυστυχώς, τα σκουπίδια δεν αποτελούν θησαυρό για όλους μας. Η καύση των απορριμμάτων και των παραγώγων τους συνιστά σημαντική απειλή για τη δημόσια υγεία. Γνωρίζουμε ότι κατά την καύση του RDF (Refuse Derived Fuel), το οποίο είναι μία από τις βασικές κατηγορίες καύσιμης ύλης που προβλέπονται από το νέο ΕΣΔΑ, απελευθερώνονται βαρέα μέταλλα, διοξίνες (polychlorodibenzo-p-dioxins – PCDD) και φουράνια (polychlorodibenzo-p-furans – PCDF), ένα σύνολο ουσιών δηλαδή, που θεωρείται επιβλαβές και καρκινογόνο για τον άνθρωπο από αξιόπιστους διεθνείς οργανισμούς, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και ο Διεθνής Οργανισμός Ερευνών για τον Καρκίνο. Η ανησυχητική εικόνα που δημιουργούν οι έρευνες για τις επιπτώσεις έκθεσης στις συγκεκριμένες ουσίες συμπληρώνεται από επιδημιολογική μελέτη μακράς διαρκείας στην Ισπανία, η οποία συσχετίζει τη λειτουργία μονάδων αποτέφρωσης αστικών απορριμμάτων με την ανάπτυξη 33 διαφορετικών τύπων καρκίνου στον πληθυσμό των περιοχών που τις φιλοξενούσαν[vi].
Ακόμα μεγαλύτερη είναι η υποβάθμιση σε περιοχές όπου η αποτέφρωση αποβλήτων γίνεται εντός τσιμεντοβιομηχανιών. Πλήθος ερευνών στην Ιταλία[vii], την Ισπανία[viii], την Κορέα[ix] και τις Η.Π.Α.[x] καταγράφουν αυξημένη εμφάνιση καρδιαγγειακών και αναπνευστικών παθήσεων καθώς και νεοπλασματικών νόσων για τους πληθυσμούς που κατοικούν κοντά σε βιομηχανίες τσιμέντου.
Επιπλέον, η αποτίμηση των υγειονομικών συνεπειών της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στη χώρα μας υποδεικνύει ότι η πρακτική της καύσης αποβλήτων προσθέτει υγειονομικό βάρος σε έναν ήδη επιβαρυμένο πληθυσμό. Πρόσφατα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρέπεμψε τη χώρα μας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο λόγω αυξημένης συγκέντρωσης επικίνδυνων για την υγεία σωματιδίων στην ατμόσφαιρα της Θεσσαλονίκης[xi], την ώρα που προχωρά η κατασκευή εργοστασίου παραγωγής δευτερογενούς στερεού καυσίμου (SRF: Solid Recovered Fuel) στην περιοχή. Στον Βόλο, με βάση τα πρώτα αποτελέσματα της έρευνας «Green Your Air» της ομάδας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, η μέση συγκέντρωση των βλαπτικών για την υγεία αιωρούμενων σωματιδίων για τη δωδεκάμηνη περίοδο από 01.03.2019 έως και 29.02.2020 υπερβαίνει κατά 200,3% τα όρια που έχει θεσπίσει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και κατά 20,12% τα όρια που προβλέπονται από την ελληνική νομοθεσία[xii]. Μέσα σε αυτήν την κατάσταση, η απόφαση για αύξηση των ποσοτήτων απορριμματογενών καυσίμων δεν μπορεί παρά να γίνει αντιληπτή ως συνειδητή επίθεση στην υγεία των κατοίκων. Αντίστοιχη είναι η κατάσταση και στην, επιβαρυμένη από την πολυετή λειτουργία του ΧΥΤΑ Φυλής, Δυτική Αττική. Όπως προκύπτει από τα επίσημα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛΣΤΑΤ) το ποσοστό των θανάτων από νεοπλασίες στην Δυτική Αττική (Δήμοι Ασπροπύργου, Ελευσίνας, Μάνδρας- Ειδυλλίας- Ερυθρών, Μεγάρων και Φυλής) παρουσίασε αύξηση της τάξης του 27,5% κατά τα έτη 1999-2014 έναντι 15,4% στην υπόλοιπη Περιφέρεια Αττικής για την ίδια περίοδο[xiii].
Επιπροσθέτως, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε την αυξημένη επικινδυνότητα που υφίσταται για τους εργαζόμενους και τις εργαζόμενες στις σχετικές με την καύση αποβλήτων επιχειρήσεις. Τα προβλήματα υγείας λόγω μακροχρόνιας, καθημερινής έκθεσης σε αερολύματα και οι καταστροφικές συνέπειες μιας βραχυχρόνιας έκθεσης σε υψηλές συγκεντρώσεις στην περίπτωση ατυχήματος είναι επαρκώς τεκμηριωμένα[xiv]. Ως εκ τούτου, η χρήση της καύσης για την παραγωγή ενέργειας σε 3 ή 4 ατμοηλεκτρικούς σταθμούς καθώς και η δημιουργία 43-46 μονάδων επεξεργασίας RDF και SRF, μαζί με τις τσιμεντοβιομηχανίες και τα 4 μεγάλα εργοστάσια καύσης αποβλήτων, οδηγούν στη δημιουργία μιας νέας ομάδας εργαζομένων σε επισφαλείς και επιβαρυντικές για την υγεία τους συνθήκες.
Βασικό χαρακτηριστικό της διαχείρισης απορριμμάτων εντός του αστικού ιστού στη χώρα μας είναι ο ταξικός διαχωρισμός. Οι περιοχές όπου ζουν τα ασθενέστερα οικονομικά στρώματα υποφέρουν τις επιπτώσεις της ρύπανσης ενώ οι κάτοικοι των πλουσιότερων περιοχών ποτέ δεν υφίστανται τον περιβαλλοντικό και υγειονομικό αντίκτυπο της κατανάλωσής τους. Την ίδια στιγμή, ο υφιστάμενος περιφερειακός σχεδιασμός συστηματικά μεταφέρει το βάρος της διαχείρισης απορριμμάτων από ζώνες υψηλού ενδιαφέροντος, που προστατεύονται, σε συγκεκριμένες περιοχές της επαρχίας.
Ως Support Earth θεωρούμε την υγεία και την πρόσβαση σε ένα αξιοβίωτο περιβάλλον αδιαπραγμάτευτα δικαιώματα ανεξάρτητα από το εισόδημα, τον τόπο κατοικίας ή το είδος επαγγελματικής απασχόλησης κάθε ανθρώπου. Η ανάληψη από την κάθε τοπική κοινότητα του βάρους που της αναλογεί και η ενεργή συμμετοχή των κατοίκων στη διαχείριση των απορριμμάτων αποτελούν για εμάς αναγκαίους όρους για την επίλυση του προβλήματος.
Γιατί η καύση σκουπιδιών δεν θα μας κάνει Σουηδία
Οι υποστηρικτές της καύσης αντιπαραθέτουν στην παραπάνω ανάλυση την κατά τα φαινόμενα, επιτυχημένη αξιοποίηση των απορριμμάτων για την παραγωγή ενέργειας στις σκανδιναβικές χώρες. Ωστόσο, «ένα βασικό χαρακτηριστικό των τεχνολογιών καύσης απορριμμάτων είναι ο χαμηλός ηλεκτρικός βαθμός απόδοσης που παρουσιάζουν με αποτέλεσμα τα επίπεδα παραγωγής ηλεκτρισμού να μην είναι πολλές φορές τα αναμενόμενα, σε αντίθεση με την παραγωγή θερμότητας που είναι πάρα πολύ υψηλή»[xv]. Θα πρέπει, επίσης, να λάβουμε υπόψιν ότι οι χώρες της βόρειας Ευρώπης, λόγω κλίματος, έχουν καθόλη τη διάρκεια του έτους αυξημένες ανάγκες θερμικής ενέργειας (ατμό). Στην Ελλάδα, όμως, ούτε δίκτυα τηλεθέρμανσης υφίστανται ούτε αντίστοιχου μεγέθους ανάγκη θέρμανσης, οπότε η θερμική ενέργεια πρόκειται να διατεθεί αποκλειστικά σε ενεργοβόρες βιομηχανίες.
Ταυτόχρονα, συνυπολογίζοντας το αυξημένο κόστος κατασκευής και λειτουργίας των μονάδων παραγωγής του απορριμματογενούς καυσίμου (RDF, SRF κ.α.), αλλά και τα υψηλότερα επίπεδα παραγωγής αερίων του θερμοκηπίου από τις μονάδες καύσης συγκριτικά με άλλες τεχνολογίες επεξεργασίας απορριμμάτων, φτάνουμε στο συμπέρασμα ότι το εγχώριο ενεργειακό ισοζύγιο μάλλον επιδεινώνεται αντί να βελτιώνεται από την καύση αποβλήτων.
Αν η κυβέρνηση επιθυμεί να βελτιώσει το ενεργειακό ισοζύγιο της χώρας μέσω επανασχεδιασμού στη διαχείριση απορριμμάτων, μπορεί να επενδύσει στην κατασκευή αποκεντρωμένων μονάδων αναερόβιας ζύμωσης των αστικών απορριμμάτων και την παραγωγή βιοαερίου που θα καλύπτει ανάγκες θέρμανσης δημοσίων κτιρίων και σχολείων, την κίνηση των απορριμματοφόρων και άλλων δημόσιων οχημάτων, ενώ ταυτόχρονα θα συμβάλλει στη μείωση του μεθανίου που προκύπτει από την ταφή των βιοαποβλήτων, αλλά και στην εξοικονόμηση ορυκτών πόρων μέσω της πιο αποτελεσματικής ανακύκλωσης των πλαστικών[xvi]. Ένας τέτοιος σχεδιασμός θέτει υψηλά περιβαλλοντικά πρότυπα και προάγει τον επανασχεδιασμό των βιομηχανιών προς την κατεύθυνση της παραγωγής ανακυκλώσιμων προϊόντων αλλά και την υιοθέτηση καινοτομιών εξοικονόμησης ενέργειας, αντί να πριμοδοτεί ενεργοβόρες βιομηχανίες παρέχοντάς τους φθηνό καύσιμο, που όμως έχει τεράστιο οικονομικό, υγειονομικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό κόστος για όλους του υπόλοιπους.
Με βάση την ευρωπαϊκή εμπειρία, η επιλογή της καύσης ως μεθόδου διαχείρισης των απορριμμάτων θέτει ένα ακόμα κρίσιμο ζήτημα. Η επιδότηση μονάδων καύσης συχνά συνοδεύεται από χαμηλούς ρυθμούς ανακύκλωσης. Στην Αγγλία, από τα απορρίμματα που οδηγούνται σε καύση, θα μπορούσε να ανακυκλωθεί ένα ποσοστό που αγγίζει και το 50%[xvii]. Για να επανέλθουμε στη Σουηδία, μόλις το 10% των πλαστικών απορριμμάτων της ανακυκλώνεται[xviii], το 50% των αστικών απορριμμάτων της οδηγείται σε καύση[xix], ενώ ταυτόχρονα η κυβέρνηση αναγκάζεται πλέον να εισάγει σκουπίδια από το εξωτερικό, προκειμένου να αξιοποιηθούν οι ήδη υφιστάμενες μονάδες καύσης. Η κατασκευή μονάδων καύσης δεσμεύει την χώρα σε σταθερή αν όχι αυξανόμενη παραγωγή απορριμμάτων και ανοίγει το δρόμο σε εισαγωγές σκουπιδιών. Αυτό προβάλει ακόμα πιο ανησυχητικό από τη στιγμή που η μετακίνηση απορριμμάτων εντός ΕΕ παραμένει χωρίς περιορισμούς και ελέγχους ενώ από τον Απρίλη του 2020 η ΕΕ δεσμεύτηκε πως τα πιο μολυσματικά και μη ανακυκλώσιμα πλαστικά απορρίμματά δεν θα μπορούν να εξάγονται πλέον χωρίς έλεγχο εκτός ΕΕ[xx].
Ολοκληρώνοντας την ανάλυση, είναι σαφές για εμάς ότι η απόπειρα της κυβέρνησης να παρουσιάσει ένα σχέδιο διαχείρισης αποβλήτων, το οποίο είναι κοινωνικά άδικο αλλά και επιβλαβές για τη δημόσια υγεία, ως καινοτόμο και φιλικό προς το περιβάλλον, δεν αποτελεί μια κίνηση ανεξάρτητη από τον υπόλοιπο πολιτικό της σχεδιασμό. Αντίθετα, εντάσσεται σε μια ευρύτερη προσπάθεια οικειοποίησης της παγκόσμιας ανησυχίας για την ασκούμενη περιβαλλοντική διαχείριση και τη βιωσιμότητα των σύγχρονων κοινωνιών από τις κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις. Στόχος αυτής της προσπάθειας είναι να καθησυχάσει τα πλήθη χωρίς να επιλύσει κανένα πρόβλημα, να διασφαλίσει τη συνέχιση της εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων προς όφελος των λίγων με μια ρητορική που δεν θα προκαλεί την αναστάτωση των πολλών.
Προτάσεις για να μην αποτεφρώσουμε το μέλλον μας
1. Καθιέρωση της Διαλογής στην Πηγή
Ο τρόπος που διαχειριζόμαστε τα σκουπίδια τα αναμειγνύει, καθιστώντας την ανακύκλωση δύσκολη και αυξάνοντας το ποσοστό των σύμμεικτων απορριμμάτων που οδηγούνται σε ταφή. Η λύση δεν είναι να οδηγηθούν τα απορρίμματα αυτά σε μονάδες καύσης, αλλά να μειωθούν και να αξιοποιηθούν μέσω της ανακύκλωσης και της κομποστοποίησης. Τα απορρίμματα πρέπει την ώρα και στο σημείο που παράγονται να διαχωρίζονται σε κατηγορίες.
Πιο συγκεκριμένα, χρειάζεται:
- Διακριτό δίκτυο οικιακών κάδων διαλογής για τουλάχιστον τρεις κατηγορίες υλικών: (α) για τα βιοαπόβλητα, (β) για το χαρτί, (γ) για τις πλαστικές, γυάλινες και μεταλλικές συσκευασίες
- Απλοποίηση της αδειοδότησης και της χωροθέτησης των «πράσινων σημείων» με σκοπό τη συγκέντρωση υλικών που δεν κατευθύνονται στους κάδους, όπως ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές, συσσωρευτές, ελαστικά, ογκώδη αντικείμενα, και την προώθηση της επαναχρησιμοποίησης-ανταλλαγής υλικών όπως ρουχισμού, επίπλων και παλαιών αντικειμένων κλπ
- Χωριστή συλλογή των αποβλήτων κήπου (κλαδέματα κλπ. )
- Ριζικός αναπροσδιορισμός της οικονομικής φιλοσοφίας του σχεδίου διαχείρισης αποβλήτων. Τα οικονομικά οφέλη που προκύπτουν από τέλη που καταβάλλουν οι ρυπαίνουσες εταιρείες αλλά και από τη διαχείριση απορριμμάτων (π.χ. από την πώληση ανακτημένων υλικών) πρέπει να τα καρπώνονται οι τοπικές κοινότητες είτε μέσω των δήμων είτε μέσω αυτοοργανωμένων ομάδων πολιτών στο πλαίσιο μιας κυκλικής οικονομίας που λειτουργεί μακριά από ολιγοπωλιακά συμφέροντα.
2. Κατασκευή μικρότερης κλίμακας και αποκεντρωμένων μονάδων διαχείρισης απορριμμάτων με δημόσιο και κοινωνικό έλεγχο.
Είναι απαραίτητη η χρηματοδότηση των Δήμων και των Περιφερειών αντί των ΣΔΙΤ μέσα από ΕΣΠΑ και χαμηλότοκα δάνεια, σε συνδυασμό με δράσεις δημόσιας διαβούλευσης και κοινωνικής συμμετοχής στον σχεδιασμό και την εφαρμογή των τοπικών και περιφερειακών σχεδίων μέσω ανοιχτών εκδηλώσεων, συσκέψεων με κοινωνικούς φορείς, ερωτηματολογίων, συνελεύσεων και συγκρότησης ομάδων για:
- Δημιουργία αποκεντρωμένων μονάδων διαχείρισης των βιοαποβλήτων για την κομποστοποίηση, τη συσκευασία και τη διάθεση του παραγόμενου κόμποστ και την αξιοποίηση του βιοαερίου για κάλυψη κοινωφελών σκοπών.
- Κατασκευή μικρών μονάδων υποδοχής και διαλογής των ανακυκλώσιμων υλικών ανά δήμο, και ορισμένων αποκεντρωμένων μονάδων μηχανικής διαλογής των σύμμεικτων ανά περιφέρεια, με σκοπό την περαιτέρω ανάκτηση υλικών.
- Διασφάλιση ότι το υπόλειμμα, δηλαδή τα ανεπιθύμητα υλικά στους κάδους των ανακυκλώσιμων, θα μειώνεται σταδιακά όσο αυξάνονται τα διακριτά ρεύματα.
- Πρόβλεψη στη διαστασιολόγηση όλων των μονάδων ότι θα υπάρχει μέγιστο πλαφόν δυναμικότητας.
- Χωροθέτηση αποκεντρωμένων και μικρότερης κλίμακας ΧΥΤΑ/ΧΥΤΥ ανά περιφέρεια που θα υποδέχονται ολοένα και λιγότερα σύμμεικτα, και σταδιακά θα γίνουν δέκτες κυρίως των υπολειμμάτων από τις διαδικασίες ανακύκλωσης/κομποστοποίησης.
- Αντί για χωματερές ή μονάδες καύσης μέσα στον αστικό ιστό, χρειαζόμαστε περισσότερες δομές διαλογής, συμπίεσης και προώθησης στην αγορά καθαρών ανακυκλώσιμων αλλά και χώρους τεμαχισμού κομποστοποίησης πράσινων απορριμμάτων.
3. Άμεση απομάκρυνση των μονάδων υγειονομικής ταφής και καύσης από τις περιοχές που έχουν υποστεί περιβαλλοντική και υγειονομική υποβάθμιση την προηγούμενη χρονική περίοδο.
Βαδίζοντας προς ένα μέλλον όπου οι κάτοικοι κάθε περιοχής αναλαμβάνουν το περιβαλλοντικό κόστος της κατανάλωσής τους, οφείλουμε ως κοινωνία να διακόψουμε κάθε δραστηριότητα που επιβαρύνει τις ήδη πληγείσες κοινότητες και δήμους. Ο ΧΥΤΑ Φυλής πρέπει να κλείσει οριστικά και αμετάκλητα, η βιομηχανία της ΑΓΕΤ πρέπει να απομακρυνθεί από τον αστικό ιστό. Παράλληλα, απαιτούμε την ενίσχυση των δομών υγείας σε όλες τις επιβαρυμένες περιοχές (Δυτική Αττική, Θεσσαλονίκη, Βόλος, Μηλάκι Ευβοίας κ.α.), προκειμένου να ανταποκριθούν στις αυξημένες ανάγκες των κατοίκων τώρα και στο μέλλον.
4. Μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης σε εθνικό επίπεδο με παράλληλη
καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας.
Αρκετές βιομηχανίες στη χώρα μας διατηρούν ενεργοβόρες τεχνικές παραγωγής, επειδή το κόστος αναβάθμισης υπερβαίνει τα όποια οικονομικά οφέλη. Η πολιτεία οφείλει να επιβάλει την υιοθέτηση της νέας, οικολογικότερης τεχνολογίας καθιερώνοντας σύγχρονα πρότυπα και αυστηρούς ελέγχους. Επιπλέον, τα εκατομμύρια φτωχών ανθρώπων, που καταναλώνουν δυσανάλογα ποσά ενέργειας σε σχέση με την ποιότητα ζωής που απολαμβάνουν και επιβαρύνονται για αυτά με υψηλούς λογαριασμούς, πρέπει να ενισχυθούν με επιδοτήσεις για να αναβαθμίσουν ενεργειακά τις οικίες τους και να αποκτήσουν φιλικές προς το περιβάλλον οικιακές συσκευές. Χωρίς μια ολοένα διογκούμενη κατανάλωση ενέργειας αντιπεριβαλλοντικές προτάσεις ενεργειακής αξιοποίησης, όπως η καύση αποβλήτων χάνουν κάθε λογικό έρεισμα.
5. Εκπόνηση ενός σχεδίου σταδιακής αντικατάστασης των αναλώσιμων προϊόντων από αγαθά με μικρό ή μηδενικό οικολογικό αντίκτυπο.
Προχωρώντας από τη διαχείριση των απορριμμάτων στον περιορισμό του όγκου τους, οφείλουμε να αντιληφθούμε ότι η παραγωγή προϊόντων με σύντομη, εργοστασιακά προσδιορισμένη διάρκεια ζωής σταθεροποιεί τους κύκλους εργασιών των επιχειρήσεων αλλά αποτελεί τεράστιο βάρος για τον πλανήτη και την επιβίωσή μας. Αντίθετα, η στροφή σε αγαθά με μεγάλη διάρκεια ζωής, σε εκείνα που μπορούν να κατασκευαστούν από επαναχρησιμοποιούμενα ή ανακτημένα υλικά αλλά και σε όσα βασίζονται στην ανθρώπινη αλληλεπίδραση δημιουργεί τη βάση για μια βιώσιμη κατανάλωση.
Ζούμε σε έναν κόσμο υπερκατανάλωσης, προσθέτοντας καθημερινά τόνους σκουπιδιών, χωρίς να έχουμε διασφαλίσει ένα αξιοβίωτο περιβάλλον για εμάς και εκείνους/εκείνες που θα έρθουν μετά από εμάς. Ας το επιδιώξουμε όσο ακόμα μπορούμε, είναι μια πράξη συλλογικής ευθύνης.
SUPPORT EARTH
http://supportearth.gr
[i]Θάνος Καμηλάλης (2020), «Χημικά, αστυνομική αυθαιρεσία και καύση σκουπιδιών: Ο Βόλος δεν μπορεί να αναπνεύσει», The Press Project, Διαθέσιμο στο: https://thepressproject.gr/chimika-astynomiki-aftheresia-ke-kafsi-skoupidion-o-volos-den-bori-na-anapnefsi/ (Πρόσβαση 30-1-2021).
Επίσης βλ. «Αιφνίδιος θάνατος νεαρού ακτιβιστή κατά της καύσης σκουπιδιών στον Βόλο» (2020), The Press Project, Διαθέσιμο στο https://thepressproject.gr/efnidios-thanatos-nearou-aktivisti-kata-tis-kafsis-skoupidion-ston-volo/ (Πρόσβαση 30-1-2021)
[ii]https://www.herrco.gr/company/results/ (Πρόσβαση 21-1-2021)
[iii]ΜεβάσηταστοιχείατουΕΟΑΝβλ. σελ. 16-23, “ΠρογραμματισμόςΈτους 2019“, Απρίλιος 2019, (Πρόσβαση 30/01/2021)
[iv] «Το έγγραφο της Διοίκησης που εκθέτει την Ανταποδοτική Ανακύκλωση, την εταιρεία με τους ισχυρούς φίλους» (2021), Reporters United, Διαθέσιμο στο https://www.reportersunited.gr/3202/to-eggrafo-tis-dioikisis-poy-ekthetei-tin-antapodotiki-anakyklosi-tin-etaireia-me-toys-ischyroys–filoys/?fbclid=IwAR0sLQoSN5l_CP9yKlwNfwIeyPtVR4XFnOX4elAyW5FvixtE1ArZlI21S-0 (Πρόσβαση 29-1-2021).
[v]Ό.π.
[vi] Domingo JL, Rovira J, Nadal M, Schuhmacher M. High cancer risks by exposure to PCDD/Fs in the neighborhood of an Integrated Waste Management Facility. Sci Total Environ. 2017 Dec 31;607-608:63-68. DOI: 10.1016/j.scitotenv.2017.06.272 (Πρόσβαση 30-1-2021)
[vii]Bertoldi M, Borgini A, Tittarelli A, Fattore E, Cau A, Fanelli R, Crosignani P. Health effects for the population living near a cement plant: an epidemiological assessment. Environ Int. 2012 May;41:1-7. DOI: 10.1016/j.envint.2011.12.005 (Πρόσβαση 30-1-2021),
Fano V, Michelozzi P, Ancona C, Capon A, Forastiere F, Perucci CA (2004), ‘Occupational and environmental exposures and lung cancer in an industrialised area in Italy’, Occup Environ Med, 61:757–763. Διαθέσιμο στο https://oem.bmj.com/content/oemed/61/9/757.full.pdf (Πρόσβαση 30-1-2021)
[viii]García-Pérez J, López-Abente G, Castelló A, González-Sánchez M, Fernández-Navarro P (2015), ‘Cancer mortality in towns in the vicinity of installations for the production of cement, lime, plaster, and magnesium oxide’ Chemosphere 128:103-110. DOI: 10.1016/j.chemosphere.2015.01.020 (Πρόσβαση 30-1-2021)
Ortega-García JA, López-Hernández FA, Cárceles-Álvarez A, Fuster-Soler JL, Sotomayor DI, Ramis R (2017), ‘Childhood cancer in small geographical areas and proximity to air-polluting industries’ Environ Res. 156:63-73. https://doi.org/10.1016/j.envres.2017.03.009 (Πρόσβαση 30-1-2021)
[ix]Eom SY, Cho EB, Oh MK, Kweon SS, Nam HS, Kim YD, Kim H (2017), ’Increased incidence of respiratory tract cancers in people living near Portland cement plants in Korea’ Int Arch Occup Environ Health, 90(8):859-864. DOI: 10.1007/s00420-017-1244-9 (Πρόσβαση 30-1-2021)
[x]Legator MS, Singleton CR, Morris DL, Philips DL (1998), ’The health effects of living near cement kilns; a symptom survey in Midlothian, Texas’, Toxicol Ind Health. 14(6):829-42. DOI: 10.1177/074823379801400605 (Πρόσβαση 30-1-2021).
Pronk, A., Nuckols, J.R., De Roos, A.J. et al. Residential proximity to industrial combustion facilities and risk of non-Hodgkin lymphoma: a case–control study. EnvironHealth 12, 20 (2013). https://doi.org/10.1186/1476-069X-12-20 (Πρόσβαση 30-1-2021)
[xi]Γιώργος Λιάλιος (2020), «Παραπομπή για τη ρύπανση της ατμόσφαιρας», Καθημερινή, Διαθέσιμο στο https://www.kathimerini.gr/society/561183766/parapompi–gia–ti–rypansi–tis–atmosfairas/?fbclid=IwAR2WkDwOKFC8CMgL7raCzryIqe1c_Xi_1-rywPqHLNmN1nKXX6Gi5w1MTvQ (Πρόσβαση 30-1-2021)
[xii]GreenYourAir (2020), Η ατμοσφαιρική ρύπανση στην πόλη του Βόλου, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Διαθέσιμοστοhttps://www.uth.gr/sites/default/files/news/2020/Deltio_typou_GreenYourAir_Saharidis_Gourgoulianis_283181848.pdf (Πρόσβαση 30-1-2021)
[xiii]Δημήτρης Μπουρίκος (2018), «Δυτική Αττική: Η στατιστική του θανάτου «φωνάζει» για άμεσα μέτρα!», insider.gr, Διαθέσιμο στο https://www.insider.gr/apopseis/vlogs/74150/dytiki–attiki–i–statistiki–toy–thanatoy–fonazei–gia–amesa–metra (Πρόσβαση 30-1-2021)
[xiv]Sigsgaard T, Malmros P, Nersting L, Petersen C (1994) ‘Respiratory disorders and atopy in Danish refuse workers’, Am J Respir Crit Care Med. 149(6):1407-12.
Mahar S, Reynolds SJ, Thorne PS (1999) ‘Worker exposures to particulates, endotoxins, and bioaerosols in two refusederived fuel plants’, Am Ind Hyg Assoc J. 60(5):679-83.
[xv]Αναλυτικότερα, οι εγκαταστάσεις αυτού του είδους θερμικής επεξεργασίας εμφανίζουν ηλεκτρική και θερμική απόδοση της τάξης του 20% και 55% αντίστοιχα, βλ. Θανόπουλος Σωτήρης (2017), Μελέτη τεχνολογιών για την ενεργειακή αξιοποίηση απορριμμάτων στο δήμο Βάρης-Βούλας-Βουλιαγμένης, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Αθήνα, σ. 46. Διαθέσιμο στο https://dspace.lib.ntua.gr/xmlui/bitstream/handle/123456789/46301/%CE%A3%CF%89%CF%84%CE%AE%CF%81%CE%B7%CF%82%20%CE%98%CE%B1%CE%BD%CF%8C%CF%80%CE%BF%CF%85%CE%BB%CE%BF%CF%82%202017.pdf?sequence=1 (Πρόσβαση 21-1-2021)
[xvi]UK National Infrastructure Commission (2018), National Infrastructure Assessment, July 2018; σ. 33. Διαθέσιμο στο https://www.nic.org.uk/wp–content/uploads/CCS001_CCS0618917350-001_NIC–NIA_Accessible.pdf, (Πρόσβαση 30-1-2021)
Δήμος Χαλανδρίου (2015), Τοπικό Σχέδιο Αποκεντρωμένης Διαχείρισης Αποβλήτων (Τ.Σ.Δ.) Δήμου Χαλανδρίου, σ. 88. Διαθέσιμο στο https://www.chalandri.gr/wp–content/uploads/2018/05/%CE%A4%CE%BF%CF%80%CE%B9%CE%BA%CF%8C-%CF%83%CF%87%CE%AD%CE%B4%CE%B9%CE%BF-%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CF%87%CE%B5%CE%AF%CF%81%CE%B9%CF%83%CE%B7%CF%82.pdf (Πρόσβαση 30-1-2021)
[xvii]Government of the United Kingdom, Department of Environment, Food and Rural Affairs, Resources and Waste Strategy Monitoring Progress. Διαθέσιμο στο
https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/907029/resources–and–waste–strategy–monitoring–progress.pdf (Πρόσβαση 31-1-2021)
[xviii]Swedish Environmental Protection Agency (2019), Plastic in Sweden, Facts and Practical Advice; σ. 8. Διαθέσιμο στο https://www.naturvardsverket.se/Documents/publ–filer/978-91-620-8854-5.pdf?pid=26005 (Πρόσβαση 30-1-2021)
[xix]Avfall Sverige (2018), Swedish Waste Management 2018; σ. 7. Διαθέσιμοστο: https://www.avfallsverige.se/fileadmin/user_upload/Publikationer/SAH_2019_EN.pdf (Πρόσβαση 30-1-2021)
[xx]«EU Promotes Greater Global Responsibility on Plastic Waste – But Not for Internal Market!» (2020), ZeroWasteEurope. Διαθέσιμο στο: https://zerowasteeurope.eu/2020/07/press–release–eu–plastic–waste–trade/?fbclid=IwAR1e52pJRjzfLJIaPEq0MNXxEV9nN5FmEJi4NAr7kkCRkqauS6MdF5GnWVI(Πρόσβαση 31-1-2020)
